Phác đồ điều trị Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) cập nhật xu hướng mới

Trong xã hội hiện đại, với lối sống ít vận động, chế độ ăn uống mất cân bằng, giàu năng lượng, cùng với áp lực công việc, stress kéo dài, tỷ lệ mắc các bệnh chuyển hóa như béo phì, tiểu đường, rối loạn lipid máu đang gia tăng đáng kể. Đi kèm với đó là sự gia tăng đáng báo động của bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD).

Xem thêm

• Người bị bệnh xơ gan nên uống nước gì? – Kagome Sulforaphane - TPBVSK GAN số 1 từ Nhật Bản
• Súp lơ và bông cải xanh – những “siêu thực phẩm” cực tốt cho sức khỏe 
• Tác hại của men gan cao là gì? Các điều trị và phòng ngừa hiệu quả 

NAFLD là bệnh lý như thế nào?

NAFLD là tình trạng mỡ tích tụ quá mức trong gan, không phải do lạm dụng rượu. Gan, "nhà máy hóa chất" của cơ thể, đảm nhiệm nhiều chức năng quan trọng như chuyển hóa chất dinh dưỡng, dự trữ năng lượng, giải độc và tổng hợp các protein thiết yếu. Khi gan bị "quá tải" bởi lượng mỡ thừa, các chức năng này sẽ bị ảnh hưởng, gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe.

NAFLD bao gồm một phổ bệnh lý, từ gan nhiễm mỡ đơn thuần (steatosis) đến viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH). Gan nhiễm mỡ đơn thuần là tình trạng mỡ tích tụ trong gan nhưng chưa gây viêm hoặc tổn thương tế bào gan. Ở giai đoạn này, bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng và ít khi tiến triển thành bệnh gan nặng. Tuy nhiên, nếu không được kiểm soát, gan nhiễm mỡ đơn thuần có thể tiến triển thành NASH.

NASH là tình trạng viêm gan nhiễm mỡ, mỡ tích tụ trong gan gây viêm và tổn thương tế bào gan. NASH có thể dẫn đến xơ gan (hình thành các mô sẹo trong gan), suy gan (gan mất khả năng hoạt động) và ung thư gan.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây gan nhiễm mỡ không do rượu

Nguyên nhân chính xác của NAFLD vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã chỉ ra một số yếu tố nguy cơ chính, bao gồm:

• Béo phì: Thừa cân, đặc biệt là béo phì nội tạng (mỡ bụng), làm tăng nguy cơ tích tụ mỡ trong gan. Các tế bào mỡ nội tạng giải phóng nhiều axit béo tự do vào máu, gan hấp thụ axit béo này và chuyển hóa chúng thành triglyceride, tích tụ trong gan gây ra gan nhiễm mỡ.
• Kháng insulin: Insulin là hormone do tuyến tụy sản xuất, giúp điều hòa lượng đường trong máu bằng cách đưa glucose từ máu vào tế bào để sử dụng làm năng lượng. Kháng insulin xảy ra khi cơ thể không đáp ứng tốt với insulin, dẫn đến tăng đường huyết và tăng tích tụ mỡ trong gan.
• Hội chứng chuyển hóa: Là tập hợp các yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ và tiểu đường. Các yếu tố này bao gồm béo phì nội tạng, tăng huyết áp, tăng đường huyết lúc đói, tăng triglyceride máu và giảm cholesterol HDL. Hội chứng chuyển hóa thường đi kèm với tình trạng kháng insulin và tăng viêm nhiễm, góp phần vào sự phát triển của NAFLD.

Ngoài ra, một số yếu tố khác cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc NAFLD:

• Rối loạn lipid máu: Nồng độ cholesterol và triglyceride bất thường trong máu.
• Sử dụng một số loại thuốc: Như corticosteroid, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống co giật...
• Yếu tố di truyền: Tiền sử gia đình mắc NAFLD.
• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Ăn nhiều đồ ăn nhanh, chế biến sẵn, nhiều dầu mỡ, đường, ít rau xanh, trái cây.
• Lười vận động: Ít vận động thể chất, ngồi nhiều.
• Hút thuốc lá: Nicotine trong thuốc lá gây tổn thương tế bào gan.
• Stress kéo dài: Stress làm tăng sản xuất cortisol, hormone gây tăng đường huyết và tích tụ mỡ.

Biện pháp chẩn đoán Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD)

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu thường tiến triển "âm thầm" phát triển mà không gây ra triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Khi bệnh nặng hơn, người bệnh có thể gặp phải một số triệu chứng như:

• Mệt mỏi: Cảm giác mệt mỏi kéo dài, thiếu năng lượng.
• Chán ăn: Ăn không ngon miệng, giảm cảm giác thèm ăn.
• Đau tức hạ sườn phải: Cảm giác khó chịu, đau âm ỉ hoặc đau nhói vùng hạ sườn phải.
• Vàng da: Da và mắt có màu vàng.
• Bụng to: Gan to ra có thể gây chướng bụng.
• Chân phù: Tích tụ dịch ở chân.

Tuy nhiên, những triệu chứng này không đặc hiệu và có thể gặp trong nhiều bệnh lý khác. Do đó, để chẩn đoán NAFLD, bác sĩ thường kết hợp các phương pháp sau:

Xét nghiệm máu

• Đánh giá chức năng gan: Kiểm tra các chỉ số men gan (ALT, AST, ALP, GGT), bilirubin, albumin...
• ALT và AST là các enzyme gan tăng cao khi tế bào gan bị tổn thương.
• ALP và GGT là các enzyme đường mật tăng cao khi có tắc nghẽn đường mật.
• Bilirubin là sản phẩm phân hủy hồng cầu, tăng cao gây vàng da.
• Albumin là protein do gan sản xuất, giảm khi chức năng gan suy yếu.
• Kiểm tra các yếu tố nguy cơ: Đường huyết, cholesterol, triglyceride...

Chẩn đoán hình ảnh

• Siêu âm bụng: Là phương pháp phổ biến, giúp phát hiện mỡ trong gan, đánh giá kích thước gan và phát hiện các bất thường khác.
• CT scan và MRI: Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về gan, giúp đánh giá mức độ gan nhiễm mỡ và phát hiện các tổn thương khác.

Sinh thiết gan

• Là "tiêu chuẩn vàng" để chẩn đoán xác định NAFLD, phân biệt giữa gan nhiễm mỡ đơn thuần và NASH, đánh giá mức độ viêm và xơ hóa.
• Mẫu sinh thiết gan được quan sát dưới kính hiển vi để xác định mức độ tích tụ mỡ, tình trạng viêm và xơ hóa.

Phác đồ điều trị điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu: Tiếp cận toàn diện và cá nhân hóa

Mục tiêu điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) là kiểm soát các yếu tố nguy cơ, ngăn ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Hiện nay, chưa có thuốc đặc trị NAFLD được phê duyệt. Tuy nhiên, nhiều phương pháp điều trị có thể giúp kiểm soát bệnh và ngăn ngừa tiến triển.

1. Thay đổi lối sống

Thay đổi lối sống là nền tảng trong điều trị NAFLD, đặc biệt là ở giai đoạn đầu.

Giảm cân

Giảm cân từ từ và bền vững là mục tiêu quan trọng nhất để điều trị tình trạng gan nhiễm mỡ không do rượu. Mục tiêu giảm 7-10% trọng lượng cơ thể có thể giúp cải thiện đáng kể tình trạng gan nhiễm mỡ, giảm viêm và tăng độ nhạy insulin.

Giảm cân cần được thực hiện từ từ, khoảng 0.5-1kg mỗi tuần, thông qua kết hợp chế độ ăn uống và tập luyện.

Chế độ ăn uống lành mạnh

• Người bệnh cần hạn chế tối đa chất béo bão hòa, đường tinh luyện và carbohydrate xấu. Tăng cường rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc. Bổ sung các thực phẩm tốt cho gan như tỏi, nghệ, bông cải xanh, cá hồi,... Và hạn chế rượu bia và đồ uống có ga.
• Uống đủ nước (khoảng 2 lít mỗi ngày).
• Chia nhỏ bữa ăn, ăn chậm, nhai kỹ.

Tập thể dục thường xuyên

Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần sẽ hỗ trợ tốt cho tình trạng gan nhiễm mỡ không do rượu, Bên cạnh tập thể dục, bạn có thể kết hợp các bài tập aerobic (đi bộ nhanh, chạy bộ, bơi lội, đạp xe) với các bài tập tăng cường sức mạnh (nâng tạ) để đạt được hiệu quả tốt hơn.

2. Điều trị bằng thuốc khi cần thiết

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc để hỗ trợ điều trị NAFLD, nhưng cần lưu ý rằng thuốc chỉ đóng vai trò hỗ trợ, không thể thay thế hoàn toàn cho việc thay đổi lối sống. Dưới đây là một số có thể thường chỉ định để hỗ trợ điều trị bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu:

Thuốc điều trị tiểu đường

• Metformin: Giúp cải thiện độ nhạy insulin, giảm sản xuất glucose ở gan và tăng sử dụng glucose ở cơ.
• Thiazolidinediones (TZDs): Như pioglitazone, rosiglitazone, cũng giúp cải thiện độ nhạy insulin. Tuy nhiên, TZDs có thể gây tăng cân và có một số tác dụng phụ khác, cần thận trọng khi sử dụng.

Thuốc hạ lipid máu:

• Statin: Giúp giảm cholesterol xấu (LDL-cholesterol) và triglyceride.
• Fibrate: Giúp giảm triglyceride và tăng cholesterol tốt (HDL-cholesterol).

Thuốc chống oxy hóa

• Vitamin E: Giúp bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương do stress oxy hóa. Liều dùng thường là 800 IU/ngày.
• Sulforaphane trong viên uống bảo vệ gan Kagome Sulforaphane. Sulforaphane là hoạt chất chống oxy hóa mạnh mẽ, có tác dụng kích hoạt hệ thống enzyme giải độc trong cơ thể, giúp bảo vệ và tăng cường chức năng gan hiệu quả. Bên cạnh tác dụng trên gan, sulforaphane còn hỗ trợ cải thiện chức năng tim mạch, kiểm soát đường huyết type 2, cải thiện trí não ở người bị bệnh tự kỉ/

Thuốc điều trị các bệnh lý khác:

• Thuốc điều trị tăng huyết áp, bệnh tim mạch... giúp kiểm soát các yếu tố nguy cơ liên quan đến NAFLD.

3. Phẫu thuật giảm cân cho trường hợp đặc biệt

Phẫu thuật giảm cân (bariatric surgery) có thể được xem xét cho những bệnh nhân béo phì nặng (BMI ≥ 40), không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác. Phẫu thuật giảm cân giúp giảm cân đáng kể, cải thiện độ nhạy insulin và giảm mỡ gan. Tuy nhiên, phẫu thuật này có những rủi ro nhất định và cần được cân nhắc kỹ lưỡng.

Các phương pháp điều trị tiềm năng khác đang dần được ứng dụng

Bên cạnh các phương pháp điều trị truyền thống, các nhà khoa học đang tích cực nghiên cứu nhiều phương pháp điều trị mới cho NAFLD, mở ra những hy vọng mới cho bệnh nhân. Dưới đây là 1 số biện pháp đang được nghiên cứu

Hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu bằng Lợi khuẩn (probiotic)

Hệ vi sinh đường ruột đóng vai trò quan trọng trong sức khỏe con người, bao gồm cả sức khỏe gan. Các nghiên cứu cho thấy sự mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột (dysbiosis) có liên quan đến sự phát triển của NAFLD.

Bổ sung lợi khuẩn có thể giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, giảm viêm nhiễm, cải thiện chức năng hàng rào ruột và giảm stress oxy hóa, từ đó góp phần cải thiện NAFLD. Một số chủng lợi khuẩn được nghiên cứu nhiều trong điều trị NAFLD bao gồm Lactobacillus, Bifidobacterium và Streptococcus.

Chất ức chế apoptosis

Apoptosis là quá trình chết tế bào theo chương trình, đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ các tế bào bị hư hỏng hoặc không cần thiết. Tuy nhiên, apoptosis quá mức có thể gây tổn thương gan và góp phần vào sự phát triển của NAFLD.

Các chất ức chế apoptosis đang được nghiên cứu để bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương và ngăn ngừa tiến triển của NAFLD.

Thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE inhibitors) / chẹn thụ thể angiotensin (ARBs)

Hệ thống renin-angiotensin-aldosterone (RAAS) đóng vai trò quan trọng trong điều hòa huyết áp và cân bằng dịch trong cơ thể. Hoạt hóa RAAS có liên quan đến tăng huyết áp, xơ hóa và viêm nhiễm.

Các thuốc ACE inhibitors và ARBs thường được sử dụng để điều trị tăng huyết áp, nhưng chúng cũng có thể có lợi trong điều trị NAFLD bằng cách giảm huyết áp, giảm viêm và ức chế xơ hóa gan.

Oligofructose

Là một loại chất xơ prebiotic, oligofructose không được tiêu hóa ở ruột non mà đi đến ruột già, nơi chúng được lên men bởi các vi khuẩn có lợi. Oligofructose có thể giúp cải thiện chuyển hóa lipid, giảm tích tụ mỡ trong gan và tăng cường chức năng hàng rào ruột.

Chất tương tự incretin

Incretin là hormone đường ruột được tiết ra sau bữa ăn, giúp tăng tiết insulin, giảm tiết glucagon và làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày.

Các chất tương tự incretin như liraglutide, semaglutide đang được nghiên cứu để điều trị NAFLD, với tác dụng kiểm soát đường huyết, giảm cân và cải thiện độ nhạy insulin.

NAFLD là một bệnh lý phổ biến và có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Tuy nhiên, với sự hiểu biết đúng đắn về bệnh, kết hợp với lối sống lành mạnh và tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ, bạn hoàn toàn có thể kiểm soát bệnh và bảo vệ sức khỏe lá gan của mình.

Nguồn bài viết tham khảo: Treatment options for nonalcoholic fatty liver disease - PMC